HEDEF DAVRANIŞ KAYIT TEKNİKLERİ

1- ABC KAYDI( ANEKTOD)

Davranış öncesi ve sonrasında neler olup bittiğine ilişkin, ayrıntılı biçimde veri toplamak için doğrudan gözlemlere yer veren kayıt türüdür. ABC kaydı ile hedef davranışa/davranışlara karar verilir.



ABC KAYIT FORMU ÖRNEĞİ 

ABC Kaydı Tutarken Dikkat Edilecek Noktalar

• Gözlenen bireyin yaptığı ve söylediği her şeyi yazınız. 
• Gözlenen bireye yapılan ve söylenen her şeyi yazınız.
• Yorum yapmayınız ve gözlenemeyen olayları kaydetmeyiniz.
• Gözlediğiniz davranışları sıklık ve sürelerine ilişkin yaklaşık süre ve sayıları kaydediniz. Gözlemlerinizi en az 3 oturum sürdürünüz.

ABC Kayıtlarında birden çok sayıda hedef davranış belirlendiyse ve bu davranışlar üzerinde aynı anda çalışılamıyorsa öğretmen bu davranışlardan sosyal açıdan öncelikli davranışı hedef davranış olarak belirler.

Bu durumda;

• Sakınca derecesi,
• İleride kullanılma olasılığı,
• Süreğenlik derecesi,
• Bireye pekiştireç sağlama olasılığı,
• Başka davranışlar için ön koşul niteliği taşıması,
• Değiştirme kolaylığı, 
• Maliyetinin uygunluğu gibi noktalara dikkat edilerek hedef davranış belirlenir.

2- KALICI DAVRANIŞ ÜRÜNÜ KAYDI 

Haftalık hece testinde doğru sözcük sayısı, bilgisayar klavyesi ile yazılan doğru sözcük sayısı, öğrencinin resminde yer alan perspektif sayısı gibi pek çok akademik davranış kalıcı ürünü olan davranışlardır. Bu tür davranışların ürünleri kayıt edilir.

Kalıcı ürünleri ölçmek için dikkat edilmesi gereken üç ilke vardır:

• Hedef davranışın her meydana gelişi aynı kalıcı ürünle sonuçlanmalıdır.
• Kalıcı ürün yalnızca hedef davranışın sonucunda ortaya çıkmalıdır.
• Eğer kalıcı ürünü kayıt ederken araç-gereç kullanılacaksa, bunlar hedef davranışı etkilememelidir. 

Kalıcı ürün kaydı yapılabilecek davranışlara örnekler:

• Oturma odasında bırakılan eşya/giysi sayısı
• Bulaşıkların yıkanıp yıkanmadığı
• Oyuncakların yere atılıp atılmadığı
• Lambaları söndürülüp söndürülmediği
• Halının ya da yatağın ıslatılıp ıslatılmadığı
• Çocuğun saçının taranıp taranmadığı
• Hatalı üretilen parçalar
• Yanlış park edilen araçlar
• Şiddetli yağıştan sonra kar ve buzun temizlenip temizlenmediği

Önemli Not: Bir davranışı kayıt etmek için harcadığınız çaba o davranışı gerçekten değiştirme isteğiniz ile yakından ilgilidir.


3- FOTOĞRAF VE VİDEO İLE KAYIT 

Zaman zaman kalıcı ürünlerin daha da kalıcılığını sağlamak amacı ile fotoğraflar ve video kayıtları kullanılabilir.

Örneğin: Tırnak yeme davranışını değiştirmeyi hedefliyorsanız. Düzenli aralıklarla öğrencinin ellerinin fotoğrafını çekebilirsiniz. Tırnak boyunu cetvelle ölçerek kayıt eder. Fotoğraf kanıtlarını kullanabilirsiniz

Bir başka örnek olarak öğrencilerin legolarla yaptıkları ürünleri fotoğraflayabilirsiniz.



4- KONTROL LİSTELERİ İLE DAVRANIŞ KAYDI  

Öğretmenler tarafından kolayca kullanılabilir.

Ancak kontrol listeleri oluşturulurken davranış yaptı/yapmadı, doğru/yanlış, uygun/uygun değil gibi kategorilere ayrılmalıdır. Özellikle güvenlik gerektiren işlerin kaydında uygundur.

Çocukları kendi odalarını ya da masalarını temizlemeleri, bir tabağa yerleştirilecek yiyecekleri yeri ve sırası (yiyecek hazırlama) gibi davranışlar kayıt edilebilir.





DAVRANIŞ KAYDI TEKNİKLERİ  


1- Kesin kayıt teknikleri

a. Olay kaydı  

b. Süre kaydı 

c. Bekleme süresi kaydı 



a. Olay Kaydı: En pratik ve en kullanışlı kayıt etme süreçlerinden biri sıklık sayma ya da olay kaydıdır. Bu kayıt türünde gözlemci belirlenen gözlem zamanı boyunca oluşan davranışların kaç kez oluştuğunu sayar. 


Davranışları sayma; 

• Davranışın açık başlangıç ve bitişi olduğunda oldukça kullanışlıdır. Eğer davranış bazen 10sn. Bazen de 10 dakika sürüyorsa olay kaydı bu tür davranışlar için uygun değildir.
• Davranış çok sık meydana geliyorsa, davranışı bütün bir zaman diliminde izlemedikçe saymak mümkün değilse olay kaydı uygun değildir.

b. Süre Kaydı : Hedef davranışın ne kadar süre ile devam ettiğinin belirlenmesi amacıyla tutulan kayıtlardır. İki türü vardır.

• Gözlem süresinde gerçekleşen her bir davranışın süresi kayıt edilebilir.
• Gözlem süresinde gerçekleşen tüm davranışların toplam süresi kayıt edilebilir. 

Süre kaydı yaparken kronometreli ya da dijital bir saat en iyi araçtır. Zamanı gösteren video kayıtları incelenerek, süre kaydı yapılabilir.

          Süre kaydında, gözlemci davranışın tamamlanmasına en yakın saniye, dakika ya da çeyrek saati kayıt etmeyi tercih edebilir.


Süre kaydında;

• Gözlem süreleri eşitse tepki süreleri doğrudan grafiğe işlenebilir.
• Gözlem süreleri eşit değilse tepki oranı hesaplanır.
• Teki oranı=tepki süresi/gözlem süresi 

c. Bekleme Süresi Kaydı 


Bazı durumlarda bir uyaranla davranışın başlaması ya da tamamlanması arasında geçen süreyi belirlemek önemlidir. Bekleme süresi kaydı süre kaydındaki ilkeler dikkate alınarak tutulur.

Örnekler:

• Öğretmenin “yerine otur” demesinden sonra öğrencinin yerine oturması arasında geçen süre.
• Bir lokantada yemeklerin sipariş edilmesinden sonra yemek servisi arasındaki süre.
• Bir çağrının ulaşması ile cevaplanması arasındaki süre.
• “odanı temizle” yönergesi ile işin tamamlanması arasındaki süre. (Sürenin uygun olmadığı durumlarda gerekebilir) 

Yaklaşık kayıt teknikleri 


a. Zaman aralığı kaydı

• Bütüncül zaman aralığı kaydı
• Kısmi(parçalı) zaman aralığı kaydı 

b. Anlık zaman örneklemi kaydı.



A- Zaman aralığı kaydı 

Gözlem süresi eşit zaman aralıklarına bölünerek, bu aralık içinde davranışın oluşup oluşmamasının kayıt edilmesidir. Örneğin: iki dakikalık bir gözlemde “Öğrencinin önündeki işe dikkat etmesi” kayıt ediliyor olsun,

Öğr. Gözlem süresinin %50’sinde işe dikkat etmiştir. 6/12 x 100= %50



Bütüncül Kayıt 

Belirlenen zaman aralığı süresince, davranış devam ediyorsa o davranış “var” kabul edilir. Davranış aralık süresince devam etmiyorsa “yok” kabul edilir.



Kısmi (parçalı) kayıt 

Belirlenen zaman arlığı içinde davranış gerçekleşmişse “var” kabul edilir. Davranışın gerçekleşme sayısı ya da süresi önemli değildir.



B- Anlık Zaman Örneklemi Kaydı 

Gözlem süresi 5 -10 dakikalık zaman aralıklarına bölünür ve zaman aralığı sonunda gözlenerek davranışın gerçekleşip gerçekleşmediği kayıt edilir.

Bu yöntem ile birden çok sayıda davranış aynı anda kayıt edilebilir.

UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTTIRILMASI


PEKİŞTİRME

İzlediği davranışın gerçekleşme olasılığını arttıran veya davranışın sürmesini sağlayan uyaranların ortama eklenmesi veya çekilmesi sürecine pekiştirme denir.


 İki türü vardır;

• Olumlu pekiştirme
• Olumsuz pekiştirme.  

OLUMLU PEKİŞTİRME 

Olumlu pekiştirme, bir davranışı izleyen durumda ortama bir uyaranın eklenmesiyle o davranışın ileride yapılma olasılığının arttırılmasıdır.

Olumlu pekiştirmede yer alan uyarana pekiştirici uyaran ya da pekiştireç adı verilir.



OLUMSUZ PEKİŞTİRME 

Bir davranışı izleyen durumda ortamdaki itici uyaranın çekilmesiyle, o davranışın yapılma olasılığını artırılmasıdır. Örneğin: Açık pencereden gelen gürültünün işe dikkat davranışını engellemesi durumunda pencerenin kapatılması ile bu davranışın artması olumsuz pekiştirmedir.

Ortamda bir itici uyaranın varlığını gerektirdiği için eğitim ortamlarında sıkça yer verilmesi uygun değildir. Çünkü olumsuz pekiştirme itici uyaran üzeride yoğunlaşır. Dolayısıyla kaçma ve kaçınma davranışlarını artırır.



PEKİŞTİREÇLER İKİ BAŞLIK ALTINDA İNCELENEBİLİR. 

• Öğrenilmemiş pekiştireçler (birincil pekiştireçler)
• Öğrenilmiş pekiştireçler (ikincil pekiştireçler) 

Öğrenilmemiş pekiştireçler (birincil pekiştireçler) 

Doğal yaşamı sürdürmek için gerekli olan ve biyolojik önem taşıyan uyaranlardır. Bu uyaranlar öğrenilmemiştir ve yaşamsal önemleri vardır.Örneğin; yiyecekler, içecekler, barınma, uyku vb.

Not: yiyecek içecek türü pekiştireçler küçük çocuklarda ve işlevde bulunma düzeyi sınırlı olan bireylerde etkilidir ancak eğitim ve işlevde bulunma düzeyi arttıkça önemlerini yitirirler.



Öğrenilmemiş pekiştireçlerin özellikleri  

• Etkileri bulundukları durumlara göre değişiklik gösterir. Örneğin;karnı tok bir çocuk için yiyecek etkili olmayabilir.
• Sunulmaları iyi planlanmadığında “doygunluk” ya da “yoksunluk” yaratabilirler.
• Pekiştireç olma özelliklerini hiçbir zaman yitirmezler çünkü yaşamsal ihtiyaçlardır.
• Yiyecek pekiştireçleri diyetli birey için titizlikle seçilmelidir.
• Doygunluğu ve hızlı tüketimi önlemek için az miktarda sunulmalıdırlar. 

Öğrenilmemiş Pekiştireçlerin Yarar ve sınırlılıkları 

 Yararları :

• Öğretim gerektirmezler. Ancak ikincil pekiştireçlerle birlikte kullanılması önerilebilir. 

 Sınırlılıkları:

• Doygunluk oluşturabileceğinden uzun süre etkili olmayabilir.
• Her zaman her yerde kullanılması kolay olmayabilir, her zaman her yerde temini mümkün olmayabilir.

Öğrenilmiş pekiştireçler (ikincil pekiştireçler) 

Yaşamsal bir önem taşımamalarına rağmen davranışların arttırılmasında ve sürdürülmesinde etkili biçimde kullanılabilirler.

Bunlara koşullu pekiştireç de denir. Birincil pekiştireçlerle birlikte kullanıldıklarında bir süre sonra tek başlarına pekiştireç olma özelliği kazanırlar.

Örneğin; “Çok iyi yaptın”, “aferin” gibi sözcükler başlangıçta çocuk için bir şey ifade etmeyebilir. Fakat bunlar çikolata, bisküvi gibi öğrenilmemiş pekiştireçlerle sunulduklarında bir süre sonra birincil pekiştireçler olmaksızın da davranışı pekiştirirler. (Klasik Koşullanma)



Öğrenilmiş Pekiştireç Türleri: 

• Sosyal pekiştireçler
• Etkinlik pekiştireçleri
• Nesnel Pekiştireçler
• Sembol pekiştireçler: 

1. Sosyal pekiştireçler 

Sözsüz ifadeler: Gülümseme, alkışlama, baş ile onaylama, göz kırpma.

Bedensel iletişim: kucaklama, başını okşama, sırtını sıvazlama, yüzüne dokunma.

Sosyal ortamlarda yakınlık: Öğretmen masasının yakınına oturma, yemek saatinde yan yana oturma, birlikte sınıf panosunu yerleştirme.

Ayrıcalık tanıma:Bahçede oynamasına izin verme, sınıf defterini okul müdürüne götürme.

Övgü sözcükleri ya da sözcük grupları: aferin, ne kadar güzel, bunu sen mi yaptın, çok iyi bir iş v.b.



2-Etkinlik pekiştireçleri: 

Şarkı söylemek, yap-bozla oynamak, şiir okumak gibi sözel ya da bedensel bir uğraşı gerektirirler. (Az yeğlenen bir etkinliğin ardından çok yeğlenen bir etkinliğin yapılmasına izin vermek, az yeğlenen etkinliğin yapılmasını artırır. [Premack ilkesi])



3. Nesnel Pekiştireçler: 

Oyuncak ya da araç-gereç ve materyaller.



4. Sembol pekiştireçler:  

Kendi başlarına anlamı olmayan ama başka pekiştireçlere dönüştürülebilen sembollerdir. Para, gazete kuponları, yıldızlar, jeton gibi.



Öğrenilmiş Pekiştireçlerin Yararları ve sınırlılıkları 

Yarar:

• Ulaşılması ve uygulanması her zaman her yerde kolaydır.
• Kolayca çeşitlendirilebilir. Doğal ve sosyal ortamlarda da sağlanabilir.

Sınırlılık:

Birincil pekiştireçlerle birlikte kullanılarak öğretim sürecinden geçmesi durumu sınırlılık olarak ifade edilir ancak öğrenilmiş pekiştireçlerin yararı çok daha fazladır.



Pekiştirme kuralları 

• Pekiştirme uygun davranışa bağımlı olmalıdır.
• Pekiştirme uygun davranışın hemen ardından sunulmalıdır.
• Programın başlangıç ve edinim aşamalarında davranış sürekli pekiştirilmelidir.
• Etkili pekiştireçler kullanılmalı ve pekiştireçler çeşitlendirilmelidir.
• Pekiştireçler etkili pekiştireç tarifeleri kullanılarak uygulanmalıdır.
• Pekiştireçler uygulayıcı tarafından kolay bulunulabilmeli ve kullanımı kolay olmalıdır. 
• Pekiştireç doygunluk sağlamamalıdır.
• “Seni sevmem”,”Seni terk ederim”...vb. ifadeler pekiştireç olarak kullanılmamalı.
• Pekiştireç öğrenci için etkili, yaşına cinsiyetine ve ilgilerine uygun olmalıdır.