Aşılar ve Serumlar

Birtakım hastalıklara karşı bağışıklık sağlamak için vücuda verilen, o hastalığın mikrobuyla hazırlanmış eriyiğe aşı denir.

Aşı, Vücuda önceden belli Maddeler (ölü mikrop, Canlı mikrop, mikrop antijenleri gibi) vererek kişide belli hastalıklara karşı özel dayanıklılık durumu geliştirme işlemidir.

• Mikropların vücuda girip çoğalmalarına “ enfeksiyon ”, vücuda yabancı olup da vücutta karşı reaksiyon uyandıran maddelere de “ antijen ” denir.

• Vücutta yabancı maddeye karşı çıkan savunma maddelerine “ Antikor ” denmektedir. Başta çeperleri olmak üzere mikropların maddeleri vücut için iyi birer antijendirler.

• Birçok enfeksiyon hastalığında, hastalığı geçirdikten sonra, kişide, o hastalıklara karşı bir dayanıklılık durumu yani bağışıklık ortaya çıkar. O halde, bu hastalıklara karşı suni tedbirlerle kişilere bağışıklık kazandırmak imkanı vardır.

• Bu bağışıklık kazandırma; ya insan vücuduna zararsızlaştırılmış, etkisizleştirilmiş antijenleri münasip yollarla vererek veya başka bir bünyenin (insan, at, sığır) o mikroba karşı yaptığı antikorları alıp vermekle (serumları ile) olur. Bu işlerden birincisine aktif bağışıklama, ikincisine de pasif bağışıklama denir.

Aşının Koruduğu Hastalıklar 

• Pnomokok enfeksiyonları (İçerdikleri pnamokok türlerinin neden olduğu menenjit, pnömoni, ortakulak ve sinus enfeksiyonlar

• Konjuge Pnamokok aşıları: prevenar, synflorix

• Rota virüs ishalleri 

• rotavirus aşıları: rotateg, rotarix

• Human papilloma virus neden olduğu hastalıklar Aşıların etkili türlerin neden olduğu servix(rahim ağzı), vulva, vajina, boğaz, gırtlak kanseri genital bölgedeki siğiller v.s

• HPV aşıları :gardasil, servarix

• Hemafilus influenza tip b enfeksiyonları (Bakterinin neden olduğu menenjit, pnomoni, epiglottit gibi enfeksiyonlar)

• Hepatit A

• Hepatit B

• Tüberküloz

• Hepatit B

• Tüberküloz

• Kızamık

• Kızamıkçık

• Kabakulak

• Suçiçeği

• Difteri

• Tetanos

• Boğmaca

• Çocuk felci

• Kuduz 

• Grip

• Tifo

• Kolera

• Sarı humma

• Meningokok (bazı türleri) 

• Veba

• Çiçek

BAĞIŞIKLIK ÇEŞİTLERİ

Organizmanın hastalık yapma özelliği olan antijenle ilk karşılaştığında, vücudun savunma hücreleri olan antikorları yapabilmeyi öğrenmesi ve üretilen antikoru hazır olarak tutabilmesi gerekir. Bağışıklık denilen bu özellik doğuştan gelen ve sonradan kazanılan olmak üzere 2 çeşittir.

 DOĞUŞTAN KAZANILAN BAĞIŞIKLIK 

Organizmaların doğuştan sahip olduğu bağışıklığa doğal bağışıklık adı verilir. 

Bu doğal bağışıklık büyük ölçüde plazmada bulunan ve herhangi bir antijenle karşılaşmadan var olan antikorlarla sağlanır. Doğal bağışıklık bazı hastalıklara karşı insan vücudunu korur.

 SONRADAN KAZANILAN BAĞIŞIKLIK 

İnsanın doğumdan sonra bazı hastalıklara karşı bağışıklık kazanmasıdır. Aktif bağışıklık ve Pasif bağışıklık olmak üzere 2’ye ayrılır.

AKTİF BAĞIŞIKLIK 

Organizmanın hastalık geçirerek kendi savunma maddelerini kendisi üreterek kazandığı dirence aktif bağışıklık adı verilir. Aktif bağışıklık, vücuda mikropların girmesi ve bağışıklık sisteminin uyarılıp çalıştırılmasıyla sağlanır. Bu nedenle insan mikroorganizmayı alınca hastalanır. Vücut bu antijene karşı antikor oluşturur böylece bağışıklık kazanır. Tekrar aynı mikroorganizmayla karşılaştığında hatırlayıcı hücreler sayesinde bir daha aynı hastalığa yakalanmaz.

 Aktif bağışıklık aşılama yoluyla da kazanılır. Aşılamanın amacı, hastalık yapma gücü azaltılmış ya da çeşitli işlemlerle yok edilmiş aşı antijenleri verilerek vücudun buna karşı kendini savunacak bir bağışıklık yanıtı oluşturabilmektir.

 Aşılama geniş anlamda toplumda özellikle bebek ve çocuklarda aşı ile korunulabilir hastalıkların ortaya çıkışını engellemek, ölümlerin ve sakatlıkların önüne geçmektir.

 Aşının kullanımı; ülkelerin koşullarından, toplumda hastalığın görülme sıklığı ve ölümcül niteliğinin yüksek olmasından, tedavi olanaklarının sınırlılığı aşının bağışıklama gücünün yüksekliği, istenmeyen etkilerin azlığı ve aşı giderlerinin karşılanabilir olmasından etkilenmektedir.

PASİF BAĞIŞIKLIK 

Hazır antikorların vücuda verilmesiyle kazanılan bağışıklığa pasif bağışıklık denir. Pasif bağışıklık, çoğunlukla hasta insana serum verilerek kazanılır. Serum , belirli bir enfeksiyona karşı üretilmiş antikorlar bulunduran bir sıvıdır. Aktif bağışıklık kazanılmasının olanaksız olduğu durumlarda pasif bağışıklık sağlayacak uygulamalar yapılır.

 Bebekler, bazı antikorları annesinden plasenta yolu ile ve doğumdan sonra anne sütü yolu ile alırlar. bebeklerin bu yollarla bazı hastalıklara yakalanmamaları ve hastalıklardan korunmaların da bir pasif bağışıklıktır. Bu yolla kazanılan bağışıklık, kısa sürelidir ve sadece bebeği korumaya yöneliktir. Bebek enfeksiyonlara karşı koyma yeteneğini yaklaşık 2 aylıkken kendisi geliştirir. Bu antikorlar birkaç ay sonra yok olduğu için bebeğe kızamık aşısı 1 yaşına kadar yapılmalıdır.

AŞI TAKVİMİ

Ülkemizde geçmişte 5 hastalığa karşı rutin aşılama yapılırken Sağlık Bakanlığının ‘’Genişletilmiş Bağışıklama Programı’’ kapsamında bugün 11 hastalığa karşı rutin aşılama yapılmaktadır. Bunlar;

• Difteri 
• Boğmaca  
• Tetanoz  
• Kızamık  
• Kızamıkçık  
• Kabakulak  
• Tüberküloz  
• Poliomyelit  
• Hepatit B  
• Hemofilus influenza tip b  
• Streptokokus pnömonia’ya bağlı invaziv pnömokokal hastalıklar  

AŞI YAPARKEN DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR 

• Ağır hastalık
• Aynı aşıya daha önceden anaflaktik tipte alerjik reaksiyon gelişmesi
• Aşının içinde bulunan yumurta proteinine aşırı duyarlılıktır.
• Gebelere immün yetmezliği olanlarda zorunlu kalmadıkça canlı aşı verilmemeli
• Gebelere suçiçeği, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, ve verem aşısının yapılması kesinlikle sakıncalıdır.
• Gebelerde difteri ve tetanoz aşısı yapılabilir.
• Zorunlu hallerde grip, hepatit B ve çocuk felci, kolera aşısı yapılabilir.
•  Prematürelerde klinik olarak durumu iyi olup 1500 gramın üzerinde olduğunda aşı başlanmalı, kronolojik yaşı 2 ay olduğu zaman aşılanmalıdırlar.

SERUM NEDİR ? 

Pıhtılaşma sonunda kandan ayrılan sıvı bölüm. mikroplu bir hastalığa veya zehirli bir maddeye karşı aşılanmış bir hayvanın özellikle atın kanından elde edilen sıvı madde. hücre yenilenmesini hızlandıran, deriyi besleyen, su kaybını, cildin solunumunu ve doğal savunmasını kuvvetlendiren sıvı.

SERUM ÇEŞİTLERİ 

2 çeşidi vardır ;

1-Normal Serumlar: Kanı alınan hayvan, evvelce insanlar için zararlı olan hiçbir hastalıkla karşılaşmamışsa, bu hayvanlardan elde edilen serum özel antikor taşımaz, normal serumdur. Bu tür serumlar, laboratuvarlarda mikrop besi yerlerinin hazırlanmasında kullanılırlar.

2-Tedavi Edici Serumlar: Bunlar immun globulin (serum globulininin en ziyâde antikor ihtivâ eden bölüm)leri ihtivâ eden serumlardır. Hastalık yapan mikroplar ve bunların zehirleriyle önceden özel işlem görmüş, bağışıklanmış hayvanlardan veya insanlardan elde edilen serumlardır. Bunların pratikte koruyucu ve tedâvi edici olarak geniş kullanma alanları vardır.

Genellikle bağışık serum üretiminde beygirler kullanılmakla berâber, sığır, koyun, katır ve merkep gibi hayvanlar da kullanılırlar. Serum etiketinde hayvan türü özellikle yazılır.

Serumlar ihtivâ ettikleri antikorların türüne göre, antitoksik, antibakteriyel, antiviral ve antivenom olmak üzere başlıca dört grupta toplanabilir. Son zamanlarda tetanoz aşısı yapılarak bağışık olması sağlanan insanlardan tedâvi edici ve koruyucu olarak kullanılan Tetanoz Antitoksik insan serumu üretilmiştir.

SERUM NASıL TAKıLıR? 

Parenteral solüsyonlar şişe veya torba içinde ambalajlanmıştır. Doktorun kararına göre solüsyon hastaya tek başına veya içine ilaç karıştırılarak verilebilir. Her ikisinde de aseptik tekniğe uygun olarak hazırlanması gerekir. Sterilizasyonu korumak için serum şişesi veya torbasının ağzında bulunan, set takılacak olan kısma el ile dokunulmaz. Eğer solüsyonun içine ilaç karıştırılacaksa enjektörün iğnesi ile özel kısımdan ilaç verilir ve sıvı hafifçe alt üst edilerek ilacın sıvı ile karışması sağlanır.

TÜRKIYE & DÜNYADA SERUM 

Büyük hacimli paranteral solüsyon üretimi tüm Dünya da ve ülkemizde sağlık alanında en temel ihtiyaçlardan biridir. Birçok tedavi yönteminde ve hastaların temel beslenme gereksiniminde serum desteği olmazsa olmazlardandır. Bu alanda hemen hemen her pazarda Uluslar arası üreticiler ve Yerel üreticiler faaliyet göstermektedir.

Serum kullanımı ülke nüfusu ve ülkenin kalkınma oranı ile paralel olarak hesaplanır. Genel öngörü gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde serum tüketiminin Ülkenin Nüfusu * 1,5 olduğu şeklindedir. Gelişmemiş ülkelerde ise serum tüketim Ülkenin Nüfusu * 1 ya da daha altındadır.

Gelişmekte olan ülkeler içerisinde ön planda bulunan ülkemiz son yıllarda tüketim oranında Gelişmiş Ülkeler seviyesini yakalamıştır. Üreticilerin pazara sunduğu farklı form alternatifleri, Hastanelere ve de Doktorlara geniş bir çözüm olanağı sunmaktadır. Örneğin son yıllarda ülkemizde özellikle küçük form serum tüketimi oldukça artmıştır, hastanelerde birçok ürün enjeksiyonu küçük formda serumlar ile sağlanmaktadır.

Geniş ürün yelpazesi tedavi yöntemlerinde çeşitli esneklikler sağlarken ekonomik tüketimi kolaylaştırmakta, israfı önlemektedir.

Ülkemizde gerek Üreticilerin teknolojik anlamda yaptığı yatırımlar ile tüm Dünyada kabul görmüş standartlarda hizmeti, gerekse de hızla büyüyen Kamu ve Özel Hastaneleri ile insanların tedaviye çok daha kolay ulaşım imkanı, genel ürün ve hizmet kalitesini artmasında en önemli etkenlerdir.

SERUMUN YARARLARı 

1- Sıvı ve elektrolit dengesini korur.

2- Dehidrasyonu (Sıvı Kaybı)önler. 

3- İlaç uygulamalarında intravenöz (Damar içine enjekte)olarak verilmesini sağlar.

4- Oral (Ağız) yolla beslenemeyen hastaların beslenmesinin desteklenmesini sağlar. 

5- Enfeksiyon durumlarında antibiyotik tedavisinde kullanılır.